Orta Doğu Teknik Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi’nden bilim insanlarının yürüttüğü ortak çalışma, Çatalhöyük’te aile yapılarının evrimi ve tarımın Anadolu’dan çevre coğrafyalara yayılma süreci üzerine çarpıcı bulgular ortaya koydu. Science dergisinde yayımlanan araştırmalarda antik DNA analizleri, izotop ölçümleri ve kantitatif arkeoloji verileri birlikte değerlendirilerek Neolitik dönemin toplumsal dinamikleri detaylı biçimde incelendi.
Yaklaşık 9 bin yıl öncesine tarihlenen bu yerleşimde yapılan genetik analizler, erken dönem mezarların neredeyse tamamen biyolojik akrabalara ait olduğunu, ancak ilerleyen yüzyıllarda aynı evlerde genetik bağı olmayan bireylerin de birlikte gömüldüğünü gösteriyor. Bu durum, “aile” kavramının zamanla kan bağına değil, ortak yaşama ve sosyal bağlara dayalı olarak yeniden şekillendiğini ortaya koyuyor.
Genetik veriler, aynı evde gömülü bireylerin çoğunlukla anneler aracılığıyla birbirine bağlı olduğunu işaret ediyor. Bu da annelik soyunun önemli bir toplumsal rol üstlendiğini gösteriyor. Ayrıca karbon ve azot izotop analizleri, bu kişilerin aynı beslenme düzenine sahip olduğunu ortaya çıkararak birlikte yaşadıklarını destekliyor.
Mezar hediyeleri üzerinden yapılan analizlerde, kız bebeklerin erkeklere kıyasla beş kat daha fazla hediye ile gömüldüğü, ancak zengin mezarların çoğunun yetişkin erkeklere ait olduğu belirlendi. Bu durum, toplumsal statülerin sabit değil, karma ve döneme bağlı olarak şekillendiğini ortaya koyuyor.
Araştırma aynı zamanda, tarımsal bilginin yalnızca kitlesel göçlerle değil, küçük ölçekli fikir akışları ve malzeme değişimi yoluyla da yayıldığını ortaya koyuyor. “Arka plan hareketliliği” olarak tanımlanan bu süreçte, farklı topluluklar arasında nadir ancak sürekli bir iletişim olduğu vurgulanıyor.
ODTÜ ve Hacettepe iş birliğinde yürütülen bu çalışmalar, Neolitik dönemde toplumsal normların sabit değil, değişken ve dinamik olduğunu kanıtlıyor. Kadın merkezli soy ilişkileri, topluluk temelli yaşam düzeni ve bilgi paylaşımının mikro düzeydeki etkileri, insanlık tarihine dair ezberleri bozacak nitelikte.