Türkiye Cumhuriyeti'nin 9. Başbakanı Adnan Menderes, 10 yıllık iktidarı boyunca gerçekleştirdiği kalkınma hamleleriyle tanındı. Peki, Adnan Menderes kimdir ve neden idam edildi? İşte Türk demokrasisinin en kara günlerinden biri olan 17 Eylül 1961'e giden sürecin detayları.
Adnan Menderes, 1899 yılında Aydın’da varlıklı bir ailenin çocuğu olarak doğdu. İstiklal Madalyası sahibi bir kahraman olarak başladığı hayat yolculuğunu, Türkiye’nin çok partili döneme geçişindeki en kritik isimlerden biri olarak tamamladı.
Adnan Menderes’in Siyasi Kariyeri ve Başarıları
Menderes, 1945 yılında CHP’den ihraç edildikten sonra Celâl Bayar, Fuad Köprülü ve Refik Koraltan ile birlikte Demokrat Parti'yi (DP) kurdu. 14 Mayıs 1950 seçimlerinde "Yeter! Söz Milletindir" sloganıyla kazandığı zafer, Türk siyasetinde "Beyaz İhtilal" olarak tarihe geçti.
-
Ezanın Aslına Döndürülmesi: 1950 yılında Arapça ezan yasağını kaldırarak dini özgürlüklerin önünü açtı.
-
Ekonomik Kalkınma: Karayolları, barajlar ve fabrikalarla Türkiye'yi şantiyeye çevirdi. Milli gelir yılda ortalama %9 büyüdü.
-
Uluslararası İlişkiler: Türkiye onun döneminde NATO'ya girdi ve bölgesel ittifaklarda (Bağdat Paktı gibi) öncü rol oynadı.
27 Mayıs 1960 Darbesi ve Yassıada Yargılamaları
10 yıllık kesintisiz iktidarın ardından, 27 Mayıs 1960 sabahı Türk Silahlı Kuvvetleri içindeki bir grubun gerçekleştirdiği askeri darbe ile hükümet devrildi. Menderes ve arkadaşları tutuklanarak Yassıada'ya götürüldü.
İddianamedeki Suçlamalar:
-
Anayasayı ihlal etmek,
-
Örtülü ödenek paralarını zimmetine geçirmek,
-
6-7 Eylül Olayları'nı kışkırtmak,
-
Vatana ihanet ve meclis iç tüzüğünü değiştirmek.
Yassıada'da kurulan Yüksek Adalet Divanı, aylarca süren yargılamalar sonucunda aralarında Adnan Menderes, Fatin Rüştü Zorlu ve Hasan Polatkan'ın da bulunduğu 15 kişi hakkında idam kararı verdi.
Adnan Menderes Neden İdam Edildi?
Menderes'in idamı, hukuki bir karardan ziyade askeri vesayetin sivil siyasete verdiği bir gözdağı olarak nitelendirilir. Milli Birlik Komitesi tarafından onaylanan karar neticesinde, 17 Eylül 1961 tarihinde İmralı Adası'nda idam sehpasına çıkarıldı.
Menderes'in Son Sözleri: "Hayata veda ettiğim şu anda devletim ve milletime ebedi saadetler dilerim. Karımı ve çocuklarımı şefkatle anıyorum."
İtibarın İadesi ve Demokrasi Adası
1990 yılında TBMM tarafından çıkarılan yasayla Adnan Menderes ve arkadaşlarının itibarları iade edildi. Cenazeleri İmralı'dan alınarak İstanbul'daki Anıt Mezar'a nakledildi. Yargılamaların yapıldığı Yassıada ise 2020 yılında "Demokrasi ve Özgürlükler Adası" adıyla bir müze ve kongre merkezine dönüştürüldü.