Kültür-sanat

Aydın Sayılı Hakkında Merak Ettikleriniz

Aydın Sayılı (1913 – 1993), Türk bilim tarihçiliğinin öncüsü olarak kabul edilen ve bilim tarihi alanında dünyada doktora unvanı alan ilk kişidir.

05.05.2025 - 21:15

Özellikle İslam dünyasındaki bilimsel gelişmeleri araştırması ve bu alana akademik bir derinlik kazandırmasıyla tanınır.

Doğum: 2 Mayıs 1913, İstanbul
Ölüm: 15 Ekim 1993, Ankara
Eğitimi: 1933’te Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’ne kaydolduktan sonra, Atatürk'ün isteğiyle yurt dışına gönderildi.
Doktora: Harvard Üniversitesi’nde, George Sarton’un danışmanlığında bilim tarihi üzerine doktora yaptı. Tezi: “Orta Çağ İslam Dünyasında Bilim Kurumları”

1952’de Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde bilim tarihi kürsüsünü kurdu.
1958 yılında ordinaryüs profesör unvanını aldı.
UNESCO tarafından bilim tarihi alanındaki katkılarından dolayı ödüllendirildi.
Aynı zamanda Türk Tarih Kurumu Ortaçağ Şube Başkanlığı ve Türk Kütüphaneciler Derneği şeref üyeliği görevlerinde bulundu.
1973’te Türkiye Cumhuriyeti Devlet Üstün Hizmet Madalyası ile ödüllendirildi.

Orta Çağ İslam dünyasında matematik, astronomi, fizik ve tıp gibi alanlardaki bilimsel gelişmeleri belgeledi.
İslam bilim insanlarının Batı Rönesansı’na etkisini bilimsel verilerle ortaya koydu.
“The Institution of Science and Learning in the Muslim World” (Harvard Üniversitesi yayını), uluslararası bilim tarihçileri arasında klasik bir kaynak sayılır.

Portresi, 2009 yılında basılan 5 TL banknot üzerinde yer almıştır.
Türkiye'de bilim tarihi disiplininin kurumsallaşmasında öncü rol oynamış ve sayısız akademisyene ilham vermiştir.

“The Observatory in Islam”
- Harvard Üniversitesi’nde doktora tezi olarak kaleme alınan bu eser, İslam dünyasında gözlemevlerinin gelişimi ve bilimsel kurumların işleyişini inceler.
- Bu kitap, İslam astronomisinin Batı bilim dünyasına etkisini somut belgelerle açıklar.
“İlk Çağlarda Gökbilim”
- Mezopotamya, Mısır, Yunan gibi eski uygarlıklarda gökbilimin nasıl ortaya çıktığını ve geliştiğini anlatır.
- Antik dönemde gök cisimleriyle ilgili teorilerin bilimsel temelini yorumlar.
“İslam Dünyasında Bilim ve Öğretim Kurumları”
- Medreseler, darülfünunlar ve gözlemevlerinin bilim üretimindeki yerini anlatır.
- Özellikle Beytülhikme (Bilgelik Evi) gibi kurumların bilim tarihindeki önemine vurgu yapar.
“Bilim ve Teknik Terimleri Açısından Türkçe’nin Değeri”
- Bilim dili olarak Türkçe’nin yeterliliğini savunur.
- Terim türetme ve dilde özleşmenin bilimsel altyapısı üzerine düşünceler içerir.
“Türklerde Bilim ve Teknik”
- Türk-İslam dünyasında matematik, tıp, astronomi ve mimarideki gelişmeleri konu edinir.
- Uluğ Bey, Birunî, Harezmi gibi bilim insanlarının katkılarını analiz eder.

İslam Bilim Tarihi'nin Evrensel Önemi:
Sayılı, İslam bilim adamlarının sadece kendi dönemlerine değil, Batı bilimine de temel oluşturduğunu ispatladı. Özellikle Orta Çağ İslam dünyasındaki rasathanelerin, gözlem tekniklerinin ve bilim felsefesinin Avrupa Rönesansı’nı etkilediğini vurguladı.
Uluğ Bey Rasathanesi Üzerine Araştırmalar:
Samanyolu Galaksisi, yıldız katalogları ve trigonometrik hesaplarla ilgili Uluğ Bey’in çalışmaları üzerine yaptığı akademik analizler, bu bilgilerin ne kadar doğru ve çağının ötesinde olduğunu ortaya koydu.
Bilimin Evrensel Dili ve Kurumları Üzerine Vizyoner Yaklaşımı:
Bilimin sınır tanımadığını, din, dil ve coğrafyadan bağımsız olarak tüm insanlığın ortak mirası olduğunu savunuyordu. Bu görüşleri UNESCO’da da yankı buldu.

2009 yılında Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası tarafından basılan 5 TL banknotun arka yüzünde Aydın Sayılı’nın portresi yer aldı. Bu, Türkiye’de ilk defa bir bilim insanının para üzerinde temsil edilmesiydi.
Ankara Üniversitesi Fen Fakültesi ve DTCF’de çeşitli laboratuvar ve salonlara adı verilmiştir.

Bunlar da ilginizi çekebilir