Psikoloji ve psikiyatri alanında kullanılan ve bireyin duygusal tepkilerinin belirgin şekilde azaldığını veya yok olduğunu ifade eden duruma "sönük etki" (flat affect) ya da halk arasındaki tabirle "simflat" denir. Bu terim, kişinin dış dünyaya karşı gösterdiği duygusal ifadenin yassılaşması, yani mimik, ses tonu ve jestlerde belirgin bir azalma olması anlamına gelir.
Peki, duygusal yaşamdaki bu yassılaşma simflat nedir, hangi hastalıklarla ilişkilidir ve nasıl anlaşılır?
Simflat (Sönük Etki) Nedir?
"Simflat" terimi, bilimsel literatürde sıklıkla "Duygusal Küntleşme" veya "Duygusal Yassılaşma" (Flattened Affect) olarak geçer. Bu, kişinin iç dünyasında bir duygu hissetmemesi anlamına gelmez; daha çok duygusal tepkilerin dışa vurumundaki eksikliği ifade eder.
-
Tanım: Bireyin yüz ifadesi, ses tonu, göz teması ve vücut dili gibi dışa dönük duygusal ifadelerinin minimum düzeyde olması veya hiç olmaması durumudur. Kişi, mutlu veya üzücü bir olay karşısında bile yüzünde neredeyse hiçbir mimik değişikliği göstermez.
-
İç Duygu Farkı: Sönük etki yaşayan bir kişi, içeride güçlü duygular hissediyor olabilir; ancak bu duygular dışarıya yansıtılamaz. Tıpkı bir maske takmış gibi görünür.
Sönük Etkinin Belirtileri
Simflat durumunu gösteren en belirgin dışsal işaretler şunlardır:
-
Monoton Ses Tonu: Konuşurken ses tonunun tekdüze, ifadesiz ve robotik olması. Vurgu ve tonlamanın olmaması.
-
Azalmış Yüz İfadesi (Hipomimi): Yüz kaslarının hareketinin azalması, gülümseme veya kaş çatma gibi mimiklerin olmaması veya çok az olması.
-
Göz Teması Eksikliği: Genellikle göz temasından kaçınma veya gözlerin boş bakması.
-
Vücut Dili: Jest ve mimiklerin kısıtlanması, vücut dilinin donuk ve cansız olması.
Hangi Hastalıklarla İlişkilidir?
Sönük etki, genellikle tek başına bir hastalık olmaktan çok, bazı nörolojik ve psikiyatrik hastalıkların negatif belirtilerinden biri olarak kabul edilir.
-
Şizofreni: Sönük etki, şizofreninin en yaygın ve belirgin negatif belirtilerinden biridir. Hastalığın kronikleşmesiyle birlikte şiddeti artabilir.
-
Depresyon: Ağır veya majör depresyon vakalarında, yoğun duygusal çöküntü ve anhedoni (haz alamama) ile birlikte duygusal tepkilerde yassılaşma görülebilir.
-
Parkinson Hastalığı: Yüz kaslarını etkileyen nörolojik bir hastalık olduğu için, yüz ifadesinde donukluk (maske yüz) ve mimik azalması görülür.
-
Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB): Kronik travmaya maruz kalan kişilerde, duygusal acıdan korunmak için bir savunma mekanizması olarak duygusal küntleşme gelişebilir.
Tedavi Yaklaşımları
Sönük etkinin tedavisi, altta yatan ana hastalığın (şizofreni, depresyon vb.) tedavisiyle doğrudan ilişkilidir. Antipsikotikler, antidepresanlar ve bilişsel davranışçı terapi (BDT) gibi psikoterapi yöntemleri kullanılır.