İstanbul Sanayi Odası (İSO) tarafından yayımlanan "Türkiye’nin İkinci 500 Büyük Sanayi Kuruluşu" araştırmasının 2024 yılı sonuçları, küçük ve orta ölçekli sanayi şirketlerinin zorlu ekonomik koşullar altında faaliyet gösterdiği bir yılı ortaya koydu. Açıklanan verilere göre, listede yer alan 500 şirketten 159’u yılı zararla kapattı. Bu rakam, 1997’den bu yana en yüksek zarar eden şirket sayısı olarak kayıtlara geçti.
Araştırmada, faaliyet kârlarında keskin düşüş, yüksek finansman giderleri, artan maliyetler, yavaşlayan iç talep ve zayıflayan ihracat performansı, sanayi şirketlerinin kârlılığını doğrudan etkileyen faktörler olarak öne çıktı. 2024'te üretimden satışlar yüzde 41 oranında artarak 1 trilyon 393 milyar TL’ye ulaştı. Ancak bu artış, aynı dönemdeki yüzde 41,1'lik Yİ-ÜFE dikkate alındığında reel olarak binde 1 oranında gerilemeye işaret etti.
En dikkat çekici kalemlerden biri, şirketlerin faaliyetlerinden elde ettikleri kârın yüzde 81’inin yalnızca finansman giderlerine gitmesi oldu. 2024 yılında İSO İkinci 500’ün finansman giderleri yüzde 45,4 artarak 95 milyar TL’ye çıktı. Aynı dönemde faaliyet kârı yüzde 18,9 düşüşle 118 milyar TL’ye geriledi. Bu tablo, kârlılığın sürdürülebilirliğini tehdit eden en önemli gelişmeler arasında yer aldı.
İSO İkinci 500’de vergi öncesi toplam kâr ve zarar 2023’e göre yüzde 63,8 azalarak 34 milyar TL’ye düştü. Satış kârlılığı oranı yüzde 8,2’den yüzde 2,1’e inerken, faaliyet kârlılığı oranı yüzde 12,6’dan yüzde 7,3’e geriledi. Bu oranlar, son 10 yılın ortalamalarının oldukça altında kaldı. FAVÖK kârlılığı da yüzde 15,3’ten yüzde 12,7’ye düştü.
2024 yılında zarar eden şirket sayısı, bir önceki yılki 72’den 159’a çıkarak yüzde 121’lik artış gösterdi. Faiz, amortisman ve vergi öncesi kâr/zarar bazında zarar eden şirket sayısı ise 30’a ulaştı ve bu sayı da 2013’ten bu yana en yüksek seviyeyi temsil etti.
Finansman tarafında yaşanan sıkışıklık, küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarının krediye olan bağımlılığını artırdı. Yüksek faiz ortamına rağmen, mali borçlar yüzde 45,1 oranında büyüdü. 2024’te özkaynakların aktifler içindeki payı yüzde 53,6’dan yüzde 55,2’ye yükselirken, toplam borçların payı yüzde 46,4’ten yüzde 44,8’e geriledi. Bu tablo, firmaların borçluluk oranında sınırlı da olsa iyileşmeye işaret etti.
İSO İkinci 500’de öne çıkan bir diğer unsur, düşük teknoloji yoğunluklu sanayilerin hâlâ en yüksek katma değer üretimini yapıyor olması oldu. Düşük teknolojili sanayilerin payı yüzde 41 olurken, orta-yüksek teknolojili sanayilerin payı yüzde 28'e yükseldi. Yüksek teknolojili sektörlerin oranı ise yüzde 3,3 ile sınırlı kaldı.
Sanayi sektöründe Ar-Ge harcamaları önceki yıla göre yüzde 120 artarak 8,6 milyar TL’ye ulaştı. Ar-Ge yapan firma sayısı da 238’e çıktı. Bu artış, sanayide yenilikçi kapasitenin artırılması yönünde olumlu bir gelişme olarak değerlendirildi. Ancak Ar-Ge harcamalarının üretimden satışlara oranı hâlen yüzde 0,62 gibi düşük bir seviyede kaldı.
2024 yılında ödenen maaş ve ücretlerdeki artış da dikkat çekti. Toplamda yüzde 90,9 oranında gerçekleşen bu artış, sanayicilerin artan personel maliyetleriyle de mücadele ettiğini gösterdi. İSO İkinci 500 şirketlerinin istihdamı yüzde 2,2 artışla 291 bin kişiye yükseldi.
İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan, 2024 yılının iç ve dış gelişmeler nedeniyle sanayi kuruluşları açısından ciddi zorluklar barındırdığını ifade etti. Avrupa’daki ekonomik kriz, iç talepteki durgunluk, enflasyonla mücadele ve sıkı para politikaları gibi etkenlerin sanayiye baskı kurduğunu belirten Bahçıvan, sanayicilerin tüm bu zorluklara rağmen üretmeye ve istihdam yaratmaya devam ettiğini vurguladı.
İSO İkinci 500 listesinde bu yıl öne çıkan şirketlerden biri İstanbul Asfalt Fabrikaları oldu. Şirket, bir önceki yılki 283. sırasından 282 sıra yükselerek ilk sıraya yerleşti. Onu Yılmaz Redüktör ve Boyteks Tekstil izledi. Listeye bu yıl 66 yeni şirket girerken, 41 kuruluş ise önceki yıl İSO 500’de yer alırken İkinci 500 listesine düştü.
İSO İkinci 500 araştırması, Türkiye ekonomisinde özellikle küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarının karşı karşıya olduğu finansal ve yapısal zorlukları bir kez daha ortaya koydu. Kârlılığın ciddi şekilde erozyona uğradığı 2024 yılı, KOBİ'ler açısından hem kırılganlığın arttığı hem de dayanıklılık sınavının verildiği bir yıl olarak kayda geçti.
