Bu ifadenin ortaya çıkışı ve yaygınlaşması, 19. yüzyılın siyasi dengelerini ve büyük devletlerin Osmanlı'ya olan bakışını gözler önüne seriyor.
Tabiri İlk Kim Kullandı?
Bu tabiri tarihte ilk kez kullanan kişi Rus Çarı I. Nikolay olmuştur. 9 Ocak 1853'te yaptığı bir konuşmada, Osmanlı Devleti'ni kastederek, "Kollarımızda hasta bir adam var" demiştir. Nikolay, bu sözleriyle Osmanlı'nın çökmekte olan durumunu vurgulamış ve "Şimdi bu hasta adamı öldürmek ve azabını dindirmek lazımdır!" diyerek niyetini açıkça ortaya koymuştur. Bu konuşma, aylar sonra patlak verecek olan Kırım Savaşı'nın da habercisi olmuştur.
"Hasta Adam" Tabiri Nasıl Yaygınlaştı?
Çar Nikolay'ın sözleri, başlangıçta sadece diplomatik çevrelerde biliniyordu. Ancak, 1860 yılında New York Times gazetesinin bir haberinde Osmanlı'dan "Avrupa'nın Hasta Adamı" olarak bahsetmesiyle deyim uluslararası alanda yaygınlaştı. Bu tarihten sonra Avrupalı politikacılar ve komutanlar, Osmanlı Devleti'ni küçümsemek için bu tabiri sıkça kullanmaya başladılar.
Osmanlı'nın Ömrünü Uzatan Ne Oldu?
Aslında Rusya'nın bu tabiri kullanmasının asıl sebebi, Osmanlı toprakları üzerindeki emelleriydi. Ancak, İngiltere ve Fransa gibi diğer büyük Avrupalı devletler, Rusya'nın Akdeniz'e inerek güçlenmesini istemiyorlardı. Bu nedenle Kırım Savaşı'nda (1853-1856) Osmanlı'nın yanında yer alarak Rusya'yı yenilgiye uğrattılar. Bu durum, Osmanlı'nın siyasi ömrünü bir süre daha uzattı; çünkü büyük devletler, Osmanlı mirasının tek bir gücün eline geçmesini engellemek istiyorlardı.
Günümüzde "Hasta Adam" Deyimi
"Hasta Adam" deyimi, zaman içinde evrensel bir anlam kazanarak günümüzde de kullanılmaya devam ediyor. Özellikle ekonomisi zayıflayan veya siyasi kriz yaşayan ülkeler için bu tabir, basın organlarında sıklıkla yer buluyor. Örnek olarak, 1980'lerde İngiltere, 2005'te ise İtalya için kullanıldığı biliniyor. 2020'deki Koronavirüs salgını sırasında ise İngiliz basını, hükümetin salgınla mücadelesini eleştirmek için tekrar "Avrupa'nın hasta adamı" manşetini atmıştır.
