Türkçe dilinde, özellikle eski meslek ve sanat dallarına ait bazı terimler, kültürel mirasımızın bir parçası olarak karşımıza çıkar. Halk kültürümüzde ve sözlüklerimizde net bir karşılığı bulunan "hamam ocağını yakan kimse" terimi de bunlardan biridir.
Türkçe Sözlük ve Deyimler Sözlüğü gibi kaynaklarda bu terimin karşılığı tek bir kelime ile ifade edilir: Külhancı.
Külhancı Nedir? Sözlük Anlamı ve Görevi
Külhancı, Osmanlı ve geleneksel Türk hamam kültürünün olmazsa olmaz figürlerinden biridir. Kelime anlamı ve görevi şöyledir:
| Terim | Tanımı (Türkçe Sözlük) |
| Külhancı | Hamam ocağını yakan, hamamın sıcak su ve buhar sistemini çalıştıran görevli. |
Görevinin Detayları:
-
Isıtma Sistemi: Külhancı, hamamın alt kısmında (külhan) bulunan büyük ocakları odun, kömür gibi yakacaklarla besleyerek, hamamın hem suyunu hem de yerleri ve duvarları ısıtan kanalları (cehennemlik) sürekli olarak sıcak tutmakla yükümlüdür.
-
Buhar Dengesi: Hamamın yıkanma alanlarındaki sıcaklık ve nem oranını (buhar) dengelemek ve kontrol altında tutmak da Külhancı'nın ustalık gerektiren işidir.
-
Kül Temizliği: Adından da anlaşılacağı gibi, ocaklarda biriken külü temizlemek ve atık yönetimi de yine onun sorumluluğundadır.
Külhancı'nın Kültürel Önemi
Külhancılar, hamamın görünmeyen kahramanlarıydı. Onların becerisi ve düzenli çalışması, hamamın kesintisiz ve ideal sıcaklıkta hizmet vermesinin temel şartıydı. Hamam kültürünün bir parçası olan külhanbeyi terimi de, eskiden hamam külhanlarında yatan ve düzensiz yaşam süren gençlere verilen isimden türemiştir.
