İdam cezalarının infazı, dönemin yürürlükteki yasaları gereği TBMM tarafından onaylandı ve Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay tarafından da tasdik edildi.
Ancak "Deniz Gezmiş'i kim astı?" sorusu, genellikle idam kararını veren ya da onaylayan kişi olarak Ali Elverdi’yi gündeme getirir. Çünkü:
Ali Elverdi Kimdir?
-
Ali Elverdi, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarının yargılandığı Ankara Sıkıyönetim Mahkemesi’nin başkanlığını yaptı.
-
1971'deki 12 Mart Muhtırası sonrası kurulan mahkemede, Deniz Gezmiş ve arkadaşlarına anayasayı ihlal suçundan idam cezası verildi.
-
Elverdi'nin adı, özellikle bu davada verdiği idam kararları nedeniyle hafızalara kazındı.
İdam Süreci
-
Mahkeme kararı: Ankara 1 No'lu Sıkıyönetim Mahkemesi (Ali Elverdi başkanlığında)
-
TBMM onayı: 24 Nisan 1972’de
-
Cumhurbaşkanı onayı: Cevdet Sunay
-
İnfaz tarihi: 6 Mayıs 1972
-
İnfaz yeri: Ankara Merkez Kapalı Cezaevi
Sonuç:
Deniz Gezmiş’i fiilen asan infaz görevlilerinin kimlikleri açıklanmadı. Ancak idama hükmeden isim olarak askeri hâkim Ali Elverdi, karar sürecindeki en belirgin figürlerden biridir.
Deniz Gezmiş Kimdir? Hayatı ve Mücadelesi
Doğum: 27 Şubat 1947, Ankara
Ölüm: 6 Mayıs 1972, Ankara Merkez Kapalı Cezaevi
Meslek: Öğrenci, devrimci
Eğitim: İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi (öğrenciyken okuldan uzaklaştırıldı)
Siyasi Görüş: Sosyalist / Devrimci / Antiemperyalist
Çocukluk ve Eğitim Hayatı
Deniz Gezmiş, öğretmen bir babanın oğlu olarak Ankara’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Sivas ve İstanbul’da tamamladı. Lise yıllarında politik kitaplarla tanıştı. 1965’te Türkiye İşçi Partisi (TİP) gençlik kollarına ilgi duymaya başladı.
1966 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne girdi ve öğrenci hareketlerine katıldı. Bu dönemden itibaren ismi Türkiye'deki sol-sosyalist gençlik hareketlerinin sembollerinden biri hâline geldi.
Devrimci Mücadele ve THKO’nun Kuruluşu
Deniz Gezmiş, 1968 öğrenci hareketlerinde aktif rol aldı. Amerikan 6. Filo’sunun İstanbul’a gelişini protesto eden eylemlerde ön saflarda yer aldı.
1969 yılında Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO) adlı silahlı örgütü kurdu. Amaçları, antiemperyalist, tam bağımsız ve sosyalist bir Türkiye için silahlı mücadele vermekti.
Yakalanma ve Yargılama Süreci
1971'deki 12 Mart Muhtırası sonrası Türkiye’de sıkıyönetim ilan edildi. THKO’nun bazı eylemlerine katılan Deniz Gezmiş, Yusuf Aslan ve Hüseyin İnan ile birlikte Sivas’ın Gemerek ilçesinde yakalandı.
Suçlama: Anayasayı ihlal ve devleti silah zoruyla yıkmaya teşebbüs.
Yargılayan Mahkeme: Ankara 1 Numaralı Sıkıyönetim Mahkemesi – Başkan: Ali Elverdi
Cezası: İdam
İdam ve Son Sözleri
TBMM, üç gencin idamını 273 kabul oyuyla onayladı. Cumhurbaşkanı Cevdet Sunay’ın imzasıyla idam kararı yürürlüğe girdi.
İdam Tarihi: 6 Mayıs 1972
Yer: Ankara Merkez Cezaevi
Son sözlerinden biri şudur:
“Yaşasın tam bağımsız Türkiye!
Yaşasın Marksizm-Leninizm!
Yaşasın Türk ve Kürt halklarının kardeşliği!
Kahrolsun emperyalizm!”
Mirası ve Anısı
Deniz Gezmiş, Türkiye’de sol hareketin simgelerinden biri hâline geldi. Genç yaşta idam edilmesi, onu bir politik figürden çok, bir direniş ikonu haline getirdi.
Her yıl 6 Mayıs'ta birçok üniversitede ve şehirde anma etkinlikleri düzenlenir.
Popüler Kültürde Yansımaları
-
Kitaplar: Darağacında Üç Fidan (Nihat Behram), Deniz (Can Dündar)
-
Filmler/Belgeseller: Fidan, 68’in Çocukları, Hatırla Sevgili dizisinde de işlendi.
-
Şarkılar: Ahmet Kaya, Grup Yorum, Selda Bağcan gibi birçok sanatçı, onun anısına şarkılar besteledi.
